Ang maikling kwentong ito ay tumutuon sa pangyayari sa buhay ng isang bata bilang isang paslit at kung paano ito nawala dahil sa isang pangyayari na tatanim sa kanyang isipan kailanman.
ni Genoveva Edroza-Matute
Nagkatuwaan
ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito ang pinakahihintay nilang araw mula
nang magkasunud-sunod ang pag-ulan. Alam nilang kapag iyo’y nagpatuloy sa loob
ng tatlong araw ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon, ay
ikalimang araw nang walang tigil ang pag-ulan.
Ilang
maliliit na bata ang magpapalutang ng mga bangkal papel, nariyang tinatangay ng
tubig, naroong sinasalpok at inilulubog, nariyang winawasak.
Sa
tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang
batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang
papel na hindi niya napalutang sa tubig kailanman...
Isang
batang lalaking nagising sa isang gabi, sa mag dagundong na nakagugulat.
Sa
loob ng ilang saglit, ang akala niya’y Bagong Taon noon. Gayon ding malalakas
na ugong ang natatandaan niyang sumasalubong sa Bagong Taon. Ngunit pagkalipas
ng ilan pang saglit, nagunita niyang noon ay wala nang ingay na pumapatak mula
sa kanilang bubungan.
Sa
karimla’t pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano man maliban
sa isang makitid na silahis. Hindi niya malaman kung alin ang dagundong ng
biglang pumuno sa bahay ang biglang pagliliwanag. Gulilat siyang nagbalikwas at
hinanap nang paningin ang kanyang ina.
Nagsunud-sunod
ang tila malalaking batong gumugulong sa kanilang bubungan. Ang paggulong ng
mga iyo’y sinasaliwan ng pagliliwanag at pagdidilim ng bahay, ng pagliliwanag
na muli. Samantala’y patuloy ang pagbuhos ng ulan sa kanilang bubungan, sa
kanilang paligid, sa lahat ng dako.
Muling
nahiga ang nagbalikwas at ang tinig niya ay pinatalagos sa karimlan.
“Inay,
umuulan, ano?”
“Oo,
anak, kangina,” anang tinig mula sa dulo ng hihigan.
“Inay,”
ang ulit niya sa karimlan, “dumating na ba ang Tatay?”
Sumagot
ang tinig ngunit hindi niya maunawaan. Kaya’t itinaas niya nang bahagay ang
likod at humilig sa kaliwang bisig. Sa kanyang tabi;y naroon ang kapatid na si
Miling. Sa tabi nito’y nabanaagan niya ang katawan ng ina, at sa kabila naman
nito’y nakita niya ang banig na walang tao.
Ibinaba
niya ang likod at iniunat ang kaliwang bisig. Naramdaman niya ang sigis ng lamig
ng kanyang buto. Mula sa nababalot na katawan ni milng ay hinila niya ang kumot
at ito’y itinakip sa sariling katawan. Bahagyang gumalaw ang kapatid,
pagkatapos ay nagpatuloy sa hindi pagkilos. Naaawa siya kay Miling kaya’t ang
kalahati ng kumot ay ibinalot sa katawan niyon at siya’y namaluktot sa nalabing
kalahati.
Naramdaman
niya ang panunuot ng lamig sa kanyang likod. Inilabas niya ang kanag kamay sa
kumot at kinapa ang banig hanggang sa maabot niya ang sahig.
Anong
lamig sa sahig, ang naisip niya, at ang kanang kamay ay dali-daling ipinasok
muli sa kumot.
“Inay,”
ang tawag niyang muli, “bakit wala pa si Tatay? Anong oras na ba?”
“Ewan
ko,” ang sagot ng kanyang ina. “Matulog ka na, anak, at bukas ay magpapalutang
ka ng mga bangkang ginawa mo.”
Natuwa
ang bata sa kanyang narinig.
Magkakarerahan
kami ng bangka ni Miling, ang aki’y malalaki’t matitibay...hindi masisira ng
tubig.
Dali-dali
siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng kapatid at ng kanyang
kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan ng baywang at bisig ng ina.
Naramdaman niya ang bahagyang pag-aangay ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang
kamay noo’y ipinatong sa kanyang ulo at pabulong na nagsalita:
“Siya,
matulog ka na.”
Ngunit
ang bata’y hindi natulog. Mula sa malayo’y naririnig niya ang hagibis ng
malakas na hangin. At ang ulang tangay-tangay noon.
“Marahil
ay hindi na uuwi ang Tatay ngayong gabi,” ang kanyang nasabi. Naalala niyang
may mga gabing hindi umuuwi ang kanyang ama.
“Saan
natutulog ang Tatay kung hindi siya umuuwi rito?” ang tanong niya sa kanyang
ina. Ngunit ito’y hindi sumagot.
Sinipat
niya ang mukha upang alamin kung nakapikit na ang kanyang ina. Ngunit sa
karimlan ay hindi niya makita.
Bago
siya tuluyang nakalimot, ang kahuli-hulihang larawan sa kanyang balintataw ay
ito. Tatlong malalaking bangkang yari sa papel na inaanod ng baha sa kanilang
tapat...
At
samantalang pumapailanlang sa kaitaasan ang kahuli-hulihang pangrap ng batang
yaon, ang panahon ay patuloy sa pagmamasungit. Ang munting bahay na pawid ay
patuloy sa pagliliwanag at pagdidilim, sa pananahimik at pag-uumugong, sa
pagbabata ng walang awing hampas ng hangin at ulan...
Ang
kinabukasan ng pagtatampisaw at pagpapaanod ng mga bangkang papel ay
dumating... Ngunit kakaibang kinabukasan.
Pagdilat
ng inaantok pang batang lalaki ay nakita niyang nag-iisa siya sa hihigan.
Naroon ang kumot at unan ni Miling at ng kanyang ina.
Pupungas
siyang bumangon.
Isang
kamay ang dumantay sa kanyang balikat at nang magtaas ng paningin ay nakitang
yao’y si Aling Berta, ang kanilang kapitbahay.
Hindi
niya maunawaan ang tingin noong tila naaawa.
Biglang-biglang
naparam ang nalalabi pang antok. Gising na gising ang kanyang ulirat.
Naroon
ang asawa ni Aling Berta, gayon din sina Mang Pedring, si Alng Ading, si Feli,
at si Turing, si Pepe. Nakita niyang ang kanilang bahay ay halos mapuno ng tao.
Nahihintakutang
mga batang humanap kay kay Miling at sa ina. Sa isang sulok, doon nakita ng batang
lalaki ang kanyang ina na nakalikmo sa sahig. Sa kanyang kandungan ay
nakasubsob si Miling. At ang buhok nito ay walang tigil na hinahaplus-haplos ng
kanyang ina.
Ang
mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti kaysa rati. Ngunit ang
mga mata noo’y hindi pumupikit, nakatingin sa wala.
Patakbo
siyang lumapit sa ina at sunud-sunod ang kanyang pagtatanong. “Bakit, Inay, ano
ang nangyari? Ano ang nangyari, Inay? Bakit maraming tao rito?”
Ngunit
tila hindi siya narinig ng kausap. Ang mga mata noo’y patuloy sa hindi
pagsikap. Ang kamay noo’y patuloy sa paghaplos sa buhok ni Miling.
Nagugulumihang
lumapit ang bata kina Mang Pedring at Aling Feli. Ang pag-uusap nila’y biglang
natigil nang siya’y makita.
Wala
siyang narinig kundi... “Labinlimang lahat ang nangapatay...”
Hindi
niya maunawaan ang ang lahat. Ang pagdami ng tao sa kanilang bahay. Ang anasan.
Ang ayos ng kanyang ina. Ang pag-iyak ni Aling Feli nang siya ay makita.
Sa
pagitan ng mga hikbi, siya’y patuloy sa pagtatanong...
“Bakit
po? Ano po iyon?”
Walang
sumasagot sa kanya. Lahat ng lapitan niya’y nanatiling pinid ang labi.
Ipinatong ang kamay sa kanyang balikat o kaya’y hinahaplos ang kanyang buhok at
wala na.
Hindi
niya matandaan kung gaano katagal bago may nagdatingan pang mga tao.
“Handa
na ba kaya?” anang isang malakas ang tinig. “Ngayon din ay magsialis na kayo.
Kayo’y ihahatid ni Kapitan Sidro sa pook na ligtas. Walang maiiwan, isa man.
Bago lumubog ang araw sila’y papasok dito... Kaya’t walang maaaring maiwan.”
Matagal
bago naunawaan ng bata kung ano ang nagyari.
Sila’y
palabas na sa bayan, silang mag-iiba, ang lahat ng kanilang kapitbahay, ang
maraming-maraming tao, at ang kani-kanilang balutan.
Sa
paulit-ulit na salitaan, sa sali-salimbayang pag-uusap ay nabatid niya ang
ilang bagay.
Sa
labinlimang nangapatay kagabi ay kabilang ang kanyang ama...sa labas ng
bayan...sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan.
Nag-aalinlangan,
ang batang lalaki’y lumapit sa kanyang ina na mabibigat ang mga paa sa
paghakbang.
“Inay,
bakit pinatay ng mga kawal ang Tatay? Bakit? Bakit?”
Ang
mga bata noong nakatingin sa matigas na lupa ay isang saglit na lumapit sa
kanyang mukha. Pagkatapos, sa isang tinig na marahang-marahan ay nagsalita.
“Iyon
din ang nais kong malaman, anakm iyon din ang nais kong malaman.”
Samantala...
Sa
bawat hakbang na palayo sa bahay na pawid at sa munting bukid na kanyang
tahanan ay nararagdagan ang agwat ng ulila sa kanyang kabataan.
Ang
gabing yaon ng mga dagundong at sigwa, ng mga pangarap na kinabukasan at ng mga
bangkang papel – ang gabing yaon ang kahuli-hulihan sa kabataang sasansaglit
lamang tumagal. Ang araw na humalili’y tigib ng pangamba at ng mga katanungang
inihahanap ng tugon.